Automatiseren wat mogelijk en haalbaar is. Vanuit die gedachte gaan bedrijven aan de slag met innovatie in warehousing. Datgene wat resteert, laten ze over aan de medewerkers, die daar dan maar een betekenisvolle functie uit moeten zien te halen. Het gevaar met automatisering is, dat mensen het zicht op het einddoel kwijt raken. Waarom doen we hier wat we doen? En dan voelen ze zich niets meer dan een radertje in een complexe machinerie – letterlijk. Over dit aspect – de schaduwkant misschien wel van automatisering – is nu uitgebreid onderzoek gedaan.
Lees verder
“Hier in Eindhoven zitten we in het walhalla van de technologische ontwikkeling.” Aan het woord is Sonja Rispens. Zij is universitair docent aan de TU Eindhoven, werkzaam bij de Human Performance Management Group van de faculteit Technische Bedrijfskunde, gericht op het optimaliseren van het functioneren van mensen in organisaties. Rispens heeft samen met hoogleraar Pascale Le Blanc twee jaar lang onderzoek gedaan naar de gevolgen van automatisering en robotisering in warehouses. Het onderzoek in opdracht van NWO is ondersteund door de Topsector Logistiek.
De menselijke kant belichten
Rispens: “Het gaat best hard en bedrijven staan te springen om nieuwe technologie te implementeren. Er zijn ook andere, verontrustende geluiden in de media: robots nemen het werk over. De helft van de banen verdwijnt.” Le Blanc: “Het gaat inderdaad hard, maar ook weer niet zo hard als een jaar of vijf geleden werd gedacht. Steeds vaker ligt het accent op het concept, dat mensen moeten leren samenwerken met automatische systemen en robots. Dat betekent wel, dat het werk ingrijpend verandert voor hen. Natuurlijk stel je als organisatie doelen op het punt van efficiency en productiviteit, maar dat mag niet ten koste gaan van menselijk welzijn. Het is aan ons om de ‘menselijke kant’ van het werken met nieuwe technologie (meer) te belichten. ”
Jobcrafting - nieuwe vaardigheden ontwikkelen
“Op één van de locaties die we bezochten was een robot geïnstalleerd, die veel moeite had met pakketjes van verschillend formaat. Vervolgens bedachten medewerkers zelf, dat ze op een andere manier de pakketjes konden invoeren om de flow te verbeteren. De mensen waren daar echt trots op, want het liep beter vanaf dat moment. In de theorie heet dat met een mooi woord ‘jobcrafting’, het maakt het werk uitdagender en zorgt voor meer motivatie.”
Pascale Le Blanc, hoogleraar werkplekinnovatie en duurzaam inzetten van medewerkers, Human Performance Group van de Technische Universiteit Eindhoven
Taken bij elkaar vegen
De aanname vooraf aan het onderzoek was, dat werken in een automatisch magazijn niet direct zal leiden tot een zinvollere invulling van de verschillende functies die moeten worden uitgevoerd. Dat is bij de start van een automatiseringsproject ook vrijwel nooit een gespreksonderwerp. Robots worden vooral ingezet omdat de technologie beschikbaar is. “Het kan, dus gaan we het toepassen. Later komen dan de nadelige gevolgen op tafel”, constateert Rispens. “Ons advies is daarom: kijk vooral naar de banen die overblijven”, bepleit Le Blanc. “Voorkom dat een aantal overgebleven taken bij elkaar worden geveegd om een nieuwe job te creëren. Vanuit de veranderkunde weten we, dat je medewerkers er vanaf het begin bij moet betrekken. Geef ze de kans om mee te denken over de vraag hoe ze met behulp van automatisering in staat zijn om hun werk beter te doen. Dan zijn ze minder afwerend. Realiseer je ook, dat zij de ervaringsdeskundigen zijn.”
Cognitieve aspecten tellen ook mee
“Mensen zijn vrijwel unaniem blij als zwaar en eentonig werk door machines en robots kan worden uitgevoerd. Maar daarnaast moet je als werkgever ook aandacht hebben voor de cognitieve aspecten van het werk. Hoe voorkom je dat het werk dodelijk saai wordt voor mensen? Dat is ook een aspect van duurzaamheid. Geef mensen de mogelijkheid om iets nieuws te leren. Welzijn betreft niet alleen lichaam, ook de geest.”
Sonja Rispens, universitair docent werk en organisatiepsychologie, Human Performance Group van de Technische Universiteit Eindhoven
Mens is plooibaar, robot niet
Voor de onderzoekers is het zeker niet zo, dat ze bedrijven ervan willen weerhouden om de overstap te maken naar grotendeels geautomatiseerde magazijnen. Maar het kan ook niet zo zijn, dat medewerkers zich maar gewoon moeten schikken in hun lot; een kwestie van accepteren dat het zo is. Rispens: “Het is heel begrijpelijk om zo te denken. De mens is vreselijk plooibaar in tegenstelling tot een machine. Dus moet de medewerker zich maar aanpassen. Maar dat is wel een zorgelijke ontwikkeling, want het resulteert in zeer uitgeklede banen. Dat leidt tot demotivatie en tot meer verloop, terwijl er schaarste op de arbeidsmarkt is. Kijk liever naar het geheel van taken die er zijn in de nieuwe situatie en probeer er zinvolle banen voor de mensen mee te creëren.” Wat Le Blanc betreft ligt er een grote verantwoordelijkheid bij de HR professionals in de organisatie. Die mogen best wat meer met de vuist op de tafel slaan. “Zij hebben een taak om te bewaken dat mensen interessant werk behouden. Dat hoeft niet zo ingewikkeld te zijn. Sommige medewerkers halen motivatie uit de gedachte, dat een klant straks een pakje uitpakt wat er netjes uit ziet. Geef dat dan als feedback. En voorkom dat ze zich niets meer voelen dan een radertje in een complexe machinerie.”
Drie tips om over na te denken
- Robotisering is niet perse een bedreiging, maar wordt ook niet aangegrepen als een kans voor wat betreft het creëren van zinvol werk. Het is afhankelijk van de keuzes die worden gemaakt. Maar denk daar wel vanaf de start over na, niet naderhand. Hoe zet je de machines neer en hoe zet je de mensen neer? En bied medewerkers de mogelijkheid om hierover mee te denken en praten.
- De impact van robotisering op laaggeschoold werk is significant hoger dan op functies die meer scholing vereisen. Laaggeschoold werk wordt gemakkelijker versimpeld, omdat het vaak meer routinematige arbeid is. Wat overblijft is een aantal resttaken, die de robot niet kan doen. Voorkom dat er hierdoor ‘rest-banen’ onstaan.
- Het effect van het werken met nieuwe technologie is niet voor iedereen hetzelfde. Medewerkers die zelf geneigd zijn om initiatief te nemen, om veranderingen te omarmen voelen zich vaak veel beter in de nieuwe situatie. Geef ze dan ook de ruimte om daarmee iets te doen. Zo niet, dan heeft verandering een contraproductief effect.
