Het advies eind oktober vorig jaar waarin het College van Rijksadviseurs (CRa) een dringende oproep doet om grenzen te ­stellen aan de ‘verdozing’ van Nederland met XXL-distributiecentra, zorgde voor tal van ­reacties en veel media-aandacht. Resultaat is dat dit advies (vervat in een lijvig rapport van 220 pagina’s) inmiddels ook hoog op de politieke agenda terecht is gekomen. 



Maart 2019 ‘Gemeenten zijn blind’

De kritiek op de verdozing van Nederland komt uit de koker van de vooraanstaande landschapsarchitect Adriaan Geuze. Tijdens een optreden in Zomergasten in 2015 sneed Geuze al het thema ‘verdozing’  aan. In een interview met Nieuwsuur in maart vorig jaar vlak voor de Provinciale Statenverkiezingen zegt hij zich vooral te ergeren aan het gegeven dat bijna elke gemeente plannen maakt voor de komst van XXL-distributiecentra. “Overal", meent Geuze. Deze kritiek verwoordt de landschapsarchitect regelmatig. In een interview met de Volkskrant in mei 2018 zegt Geuze: “Het doet me pijn als kostbare landbouwgrond verdwijnt voor dit soort hallen en loodsen. Maar ja, half Nederland gaat in de verkoop. Als je van het Nederlandse landschap wilt genieten, moet je naar het Rijksmuseum gaan. Gemeenten zijn volkomen blind, behekst, betoverd door het hebben van nieuwe bedrijventerreinen.”



April 2019 Start onderzoek ‘verdozing’

Voornoemde kritiek van Geuze is niet aan dovemans oren gericht. Het College van Rijksadviseurs (CRa) kondigt april vorig jaar een onderzoek aan naar - wat het zelf noemt - de ‘ongebreidelde groei van het aantal XXL-distributiecentra' in met name logistieke hotspots Noord-Brabant en Tilburg-Waalwijk. Het adviesorgaan onder aanvoering van Rijksbouwmeester Floris Alkemade, stelt dat in dit onderzoekstraject wordt nagegaan wat nu concreet de ruimtelijke impact is van deze ‘verdozing.’

Ruimtelijke impact

Uitgangspunt is dat het CRa vaststelt dat het aantal distributiecentra evenals datacentra de laatste jaren explosief is gegroeid. Met name de super oversized distributiecentra, ook wel XXL-dc’s, zijn populair volgens het onafhankelijke adviesorgaan dat de overheid gevraagd en ongevraagd van advies voorziet over landschapskwesties. “Met oppervlaktes van zo’n veertigduizend vierkante meter of meer staan ze als enorme, raamloze dozen in het landschap. En dat landschap is juist zo belangrijk voor recreatie, natuur en als (internationale) vestigingsvoorwaarde. Bovendien is elke vierkante meter hard nodig voor de verduurzaming van de landbouw. Het CRa stelt dat deze ontwikkeling alle reden is voor nader onderzoek, waarmee het adviesorgaan meer zicht wil krijgen op wat er nu precies gebeurt, wat er nog in de pijplijn zit, wat de trends zijn, wat precies de ruimtelijke impact is van deze grote blokkendozen, welke sturingsmechanismen er zijn en wat er gedaan kan worden om deze ontwikkeling in goede banen te leiden.

Na een expertmeeting, waarin experts vanuit diverse disciplines de ontwikkelingen belichtten, heeft het CRa adviesbureau Stec Groep gevraagd om een trendverkenning uit te voeren. Deze verkenning vormt de input van een ontwerpend onderzoek dat onder leiding staat van Rijksadviseur voor de Fysieke Leefomgeving, Berno Strootman. Na de zomer worden de uitkomsten gepresenteerd.



Juni 2019 clash twee werelden

Twee wereldbeelden clashten begin juni vorig jaar tijdens een rondetafelgesprek ‘Logistiek’ van Vastgoedmarkt op de Provada. Berno Strootman neemt tijdens de discussie op de vastgoedbeurs alvast een voorschot op het advies en stelde dat het college wil dat er een rem wordt gezet op de bouw van ‘lelijke blokkendozen’ in het Nederlandse landschap en flink wordt gesnoeid in het aantal landschapvervuilende dc-corridors.

Logistiek vastgoed beleggers en adviseurs verwijten Strootman dat hij de logistieke (vastgoed)sector, die een van de belangrijkste pijlers is onder de Nederlandse economie, aan het zwart maken is. “We hebben de beste landbouwgrond van de wereld. Juist dit kabinet wil duurzame kringlooplandbouw stimuleren. Daarvoor is juist extra grond nodig die we nu opofferen. We hebben dc-clusters, eenlingen en corridors. De laatste belasten het landschap het ergst. We stellen voor een aantal plekken voor blokkendozen aan te wijzen en de rest af te breken. Ook moet er een verbod op greenfields komen en verouderde dc’s herontwikkelen. Nieuwbouwontwikkelaars moeten daarvoor een deel van de winst afstaan. Het moet draaien om multifunctionaliteit, duurzaamheid en circulariteit”, was het verweer van de landschapsarchitect op de kritiek.

 ‘Advies is onduidelijk’

Het betoog van Strootman is met name tegen het zere been van René Buck, directeur van Buck Consultancy International. Buck liet tijdens de paneldiscussie blijken dat het advies vooral onduidelijk is en dat het college een vooringenomen standpunt heeft over verdozing wat ervoor zorgt dat het onderzoek niet onafhankelijk is. “Eerst hadden ze een probleem met lelijke dozen, nu mogen mooiere nieuwe dc’s ook niet meer. De afgelopen vijf jaar zijn er maar drie mega-dc’s per jaar bijgekomen. In Nederland bestaat maar drie procent van alle grond uit bedrijventerrein. Het klopt dus niet dat heel Nederland wordt opgeofferd voor logistiek. Er zit geen enkel dc op een illegale plek; provincies en Raad van State hebben alles netjes goedgekeurd”, wierp Buck tegen.

Wildgroei dc’s ongewenst’

Het Rijk blijft niet achter en mengt zich ook in de verdozingdiscussie en zegt in juni bij monde van minister Kajsa Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) dat de wildgroei aan distributiecentra in Nederland een halt moet worden toegeroepen. Ollongren wil daarom afspraken maken met gemeenten en provincies over de bouw van nieuwe distributiecentra. “Een aaneenschakeling van grootschalige, eenvormige opslag- en distributiecentra langs rijkswegen moet zoveel mogelijk worden voorkomen”, schrijft de minister in het Ontwerp van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). Volgens de minister is wat zij noemt de ‘verloodsing’ ongewenst, want het zet de ‘landschappelijke kwaliteit onder druk’.



Oktober ‘Brabant rafelrand’

Het advies van het CRa moet nog gepresenteerd worden, maar in Brabant neemt BrabantAdvies alvast een voorschot met een rapport, waarin wordt gesteld dat er toenemende zorg is over de verdozing van het landschap in deze provincie. “Er moeten meer eisen worden gesteld aan de vestiging van deze ‘dozen’, want anders dreigt onze provincie de rafelrand van de Randstad te worden”, stelt het regionale adviesorgaan half oktober. Volgens het advies staat het gros van de distributiecentra op Nederlands grondgebied in Brabant, gevolgd door Limburg. Naar aanleiding van deze constatering waarschuwt het orgaan ‘dat logistiek in Brabant onontkoombaar is, maar dat gemeenten zich veel nadrukkelijker moeten afvragen wat de toegevoegde waarde is’.

Cluster distributiecentra

Alleen nieuwe distributiecentra bouwen op bestaande bedrijventerreinen en bij hoge uitzondering op grond die nu nog beschouwd wordt als greenfield en dan alleen bij speciale ‘clusters’ van bedrijfshallen. Dat is de kern van het adviesrapport dat Berno Strootman namens het CRa eind oktober presenteert in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam. De vijf belangrijkste punten in het advies zijn: zet in op meer sturing en regie om Nederland concurrerend en aantrekkelijk te houden, faciliteer niet alles, maar wees selectief, stimuleer herontwikkeling van brownfields met behulp van financiële prikkels en (nieuw) instrumentarium, stimuleer clustering van distributiecentra in een beperkt aantal multimodale knooppunten, maak knooppunten dusdanig aantrekkelijk dat bedrijven zich er willen vestigen.
Na de presentatie van het advies is er ook gelijk kritiek. Zo stelt haveneconoom Bart Kuipers, dat het advies veel te veel generaliseert. “Er zijn ‘dozen’ die een heel belangrijke maatschappelijke functie hebben, waar veel maakindustrie plaatsvindt en er zijn distributiecentra die voor de circulaire economie in de toekomst heel veel gaan betekenen. Ik vind het jammer dat dit onderscheid niet wordt gemaakt.”

Ook vindt Kuipers het teleurstellend dat in het advies gepleit wordt voor een stop op de bouw van dc’s op greenfields. “Ik denk dat je juist moet pleiten voor greenfield ontwikkelingen dicht bij multimodale infrastructuur, waar het College ook juist voor pleit in zijn advies. Als je roept als adviesorgaan, dat alleenstaande distributiecentra moeten worden verplaatst en als je ook versnippering wilt voorkomen dan moeten ze ergens centraal gebundeld worden op logistieke hotspot locaties als Logistiek Park Moerdijk en de Maasvlakte.”



November de kritiek en de politiek

Het advies van het CRa is ook terechtgekomen bij de provinciebestuur van Gelderland. Die onderneemt gelijk actie en wil de bouw van XXL-distributiecentra aan banden leggen. Grote dozen mogen van het Gelderse provinciebestuur alleen nog maar verrijzen rond de logistieke hotspots Tiel, Nijmegen en Zevenaar en vlak over de grens in het Duitse Emmerich. Dit besluit wil de provincie vastleggen in plannen na overleg met Gelderse gemeenten.

 Opnieuw kritiek Buck

René Buck, criticaster van het eerste uur van het CRa, kraakt in diverse media het advies in een ingezonden artikel. “Als logistiek vastgoed adviseurs bepleiten wij al jarenlang zorgvuldige werklocatieplanning in Nederland. Inzicht in toekomstige vraag naar en aanbod van bedrijventerreinen – kwantitatief, maar ook kwalitatief – gekoppeld aan flexibelere planning, moet voorkomen dat er grote regionale overschotten of tekorten ontstaan. Op het eerste gezicht sluit dit advies daarop aan. Maar dit rapport slaat te veel planken mis om een afgewogen basis te vormen voor betere planning van logistieke bedrijventerreinen.”

Onjuiste redeneringen

De onderbouwing van de conclusies in het rapport is mager en onevenwichtig, zegt Buck in zijn commentaar op het verdozing advies. Er staat volgens hem in het advies geen uitgewerkte kosten-batenanalyse en er zou sprake zijn van een beperkte verantwoording. Ook is er vrijwel geen onderbouwende vakliteratuur en er zijn onjuiste redeneringen gebruikt. Buck is verder van mening dat het adviesorgaan dusdanig bevooroordeeld aan zijn werk is begonnen, dat het eindrapport precies overeenkomt met de interviews die werden gegeven voorafgaand aan hun advieswerk. “Van een afgewogen, onderbouwd advies is helaas geen sprake”, concludeert Buck.

Kamer neemt motie aan tegen verdozing

Aan de politiek lijkt het betoog van Buck voorbij te gaan, want eind november wordt naar aanleiding van het advies van het CRa met een grote Kamermeerderheid – alleen PVV stemt tegen – een motie aangenomen, waarin de Kamerleden Mustafa Amhaouch (CDA) en Eppo Bruins (ChristenUnie) de regering oproepen om de toename van het aantal XXL-distributiecentra in Nederland aan banden te leggen.

Beide Kamerleden willen dat het ministerie van Economische Zaken de in hun ogen ‘ongewenste verdozing van het Nederlandse landschap afremt’. Hierbij moet het ministerie niet in haar eentje optreden, maar in samenspraak met provincies en gemeenten.

Valse start publiek debat

René Buck op zijn beurt, zegt dat het advies heeft gezorgd voor een valse start van een urgente discussie. Hij roept dan ook op tot een publiek debat met alle stakeholders, dus ook de eindgebruikers van distributiecentra die tot op heden onzichtbaar zijn in deze hele discussie. Hij krijgt steun van Wim Eringfeld (directeur Stec Groep) die in zijn blog op Logistiek.nl begin november onder ander schrijft: "De eindgebruikers zijn nu aan zet."



Januari 2020

De verdozingdiscussie zal ook dit nieuwe jaar verder gaan. Het begin van het nieuwe jaar trapt De Monitor, het onderzoeksjournalistieke platform van de KRO-NCRV, af met een aflevering over de maatschappelijke impact die de verdozing van het landschap met zich meebrengt. Monitor-presentator Teun van de Keuken gaat op bezoek in Tilburg en het Gelderse Montferland, waar omwonenden in verzet zijn gekomen tegen de bouw van nieuwe bedrijventerreinen die verdere verdozing in de hand werken. De Monitor bekeek ook welke financiële belangen er spelen in de logistiek vastgoedmarkt. Wie verdient er eigenlijk aan de distributiecentra?

"Metn name voor beleggingsfondsen zijn distributiecentra een van de aantrekkelijkste vastgoedproducten. Er is enorm veel vraag naar en als ontwikkelaar valt er ook en enorm veel geld te verdienen mits je de juiste grondposities hebt en naarmate de gebouwen groter worden, wordt het voor makelaars ook aantrekkelijker", zegt bedrijfsmakelaar Raimond Weenink uit Tilburg  in het actualiteitenprogramma. En dan gaat het vooral om nieuwbouw. Dit omdat het herontwikkelen van oude panden en bedrijventerreinen – een van de aanbevelingen van het College van Rijksadviseurs – een lastige puzzel is. Doordat moderne distributiecentra veel groter zijn, zijn er vaak meerdere percelen nodig op een oud bedrijventerrein voor één nieuw distributiecentrum. Bedrijven moeten opgekocht worden of verplaatst, wat de situatie al snel uiterst complex maakt.

Grondspeculatie in Montferland

Voor een gemeente kan het ook een lucratieve business zijn om in te investeren. Dat blijkt uit een gesprek dat Van de Keuken voert met een wethouder over de uitbreiding van het bedrijventerrein DocksNLD in het Gelderse ’s-Heerenberg. In deze gemeente koopt de gemeente al landbouwgrond aan, terwijl het niet zeker is of de uitbreidingsplannen doorgaan. Volgens bewoners is dit een vorm van grondspeculatie door de gemeente: die zou hopen dat de grond na de wijziging van het bestemmingsplan meer waard wordt. De verantwoordelijk wethouder reageert door te stellen dat de aankoop geld gaat opbrengen. “Maar dat is eenmalig en niet het hoofddoel. Ik wil graag het industrieterrein ontwikkelen, omdat het kansen biedt voor werkgelegenheid in de gemeente Montferland en de regio. De wet benadrukt dat het om een investering gaat, niet om speculeren.”